De eerste handgemaakte cementtegels dateren al van tien eeuwen geleden gemakt door de Moren maar In de late 19de eeuw zagen architecten opnieuw de esthetische kracht in van het proces. Zo sierden tegels de Russische paleisvloeren, maar ook gevels en vloeren in Barcelona of Brussel. Gaudi, Horta en andere architecten creëerden prachtige geveltekeningen en binnenvloeren in handgemaakte cementtegels.
Authentieke cementtegels worden met een hydraulische hoge druk geperst en dus niet gebakken. Tijdens de industriële revolutie ontstond er een andere meer mechanische manier van produceren, waarin de tegels ook gegoten werden maar daarna in ovens onder zeer hoge temperatuur gebakken werden. Dit was en is zelfs vandaag de dag een zeer duur procedé. Door deze hoge prijs van deze techniek bleven de veel goedkoper te produceren authentiek cementtegels in zwang
De massaproductie maakte ze uiteindelijk goedkoper dan natuursteen of hout, zodat veel woningen die werden opgetrokken werden voorzien van cementtegel vloeren. In goedkope arbeiderswoningen waren het dan wel eerder gestipte, gevlekte of effen exemplaren. Maar ook de duurdere herenhuizen kregen soms vloeren met prachtexemplaren van op maat gemaakte tegels. In veel publieke gebouwen (Scholen, Kerken, Stations, Overheidsgebouwen etc.) gebruikte met hand gemaakte cementtegels. Je kunt deze vloeren, die vaak al meer dan 100 jaar liggen nu nog steeds vinden in woningen en gebouwen die voor 1900 gebouwd zijn.
Het vervaardigen van cementtegels
Cementtegels bestaan uit een cement laag en een toplaag van marmerpoeder dat gekleurd kan worden door pigment. De productie van cementtegels gebeurt eigenlijk op zijn kop. Eerst wordt de bovenkant van de tegel in een mal met verschillende compartimenten gegoten. Dan wordt de mal verwijderd en komt er eerst fijn cement zand op de pigment laag en daarna een laag van grofer cement zand. Het geheel wordt onder hoge druk geperst. De tegel wordt vervolgens in het water gedompeld en 28 dagen te drogen gelegd. In die tijd kunnen de cementkristallen zich ontwikkelen en uitharden. Voordat de tegels ingepakt worden om verscheept te worden, wordt de tegel twee maal geïmpregneerd en nagekeken op imperfecties. De dubbele impregnatie gebeurt alleen in ons atelier, andere ateliers vinden dit te duur.
Geschiedenis van de cementtegel
In 711 vielen de Moren Spanje binnen. Na enkele decennia hadden zij heel Spanje en het zuiden van Portugal veroverd. Zij maakten de Europeanen bekend met de techniek om cementtegels te maken en met de daarop aangebrachte kleurige kunstzinnige Islamitische decoraties en patronen. Een andere techniek die wij van de Moren leerden is het maken van Zelliges, hetgeen vertaald kan worden als gebakken aarde.
De ontwikkeling van de cementtegel zoals wij hem vandaag de dag kennen, ontstond tijdens de industriële revolutie waar men ontdekte hoe men beton in grote hoeveelheden kon produceren. Cement is een bindmiddel dat reeds in de oudheid werd gebruikt bij de realisatie van bouwwerken. Maar het was pas rond 1800 dat cement voor het eerst op industriële schaal werd vervaardigd. Tegen 1850 waren er reeds verschillende cementfabrieken verspreid over heel Europa.. Parallel hiermee werd gezocht naar nieuwe toepassingen voor cement. In Engeland begon men in 1836 de eerste cementtegels te maken. België volgde kort daarna met een fabriek in Gent (T. Picha & Cie). Hoewel de Belgische cement vooral in de industriële bekkens in Wallonië werd gefabriceerd, lag het zwaartepunt van de cementtegelproductie in Gent. Dit kwam vooral door Fiévé & Cruls die in 1871 procedé ontwikkelde voor droog geperste cementtegels die zowel esthetisch als kwalitatief konden concurreren met de keramische- of mozaïekvloeren. Hierdoor was Gent lange tijd het centrum van de Belgische cementtegelnijverheid. Het grootste deel van de tegels diende voor export. Door dit succes begonnen er talrijke andere lokale ateliers. Zij ontwierpen en vervaardigden tezamen ontelbare varianten. Rond 1910 waren er in België alleen al meer dan 100 fabrieken, en ook na de 1ste Wereldoorlog waren cementtegels populair in de wederopbouw. De 2de wereldoorlog betekende de ommekeer. De productie van cementtegels bleef relatief arbeidsintensief, en geleidelijk aan kwamen er goedkopere industriële alternatieven zoals keramische tegels.
De groei van motieven
In het begin waren cementtegels gewoon eenkleurig wit, zwart of grijs welke vooral in dambordmotieven werd geplaatst. maar ook soms effen of in ruitvorm. Vervolgens kwamen er meerkleurige tegels met eenvoudige geometrische motieven. Vanaf 1880 werden de ontwerpen steeds complexer met neorenaissance motieven, art-nouveau als hoogtepunt en later ook nog art-deco patronen.
De cementtegel nu
De laatste cementtegelfabriek in België stopte in de jaren ‘50. De productie verhuisde stilaan naar streken met lagere lonen. Vandaag de dag worden in alle continenten nog cementtegels gemaakt volgens het zelfde oude procedé. Tegenwoordig komt de beste kwaliteit uit Azië, waar in de Franse koloniën van weleer de techniek verder geperfectioneerd werd. De Tegel BV heeft voor de crises en de Covid een grote voorraad cement tegels opgebouwd in Nederland. Daardoor kunnen wij als vrijwel enige aanbieder nog grote metrages uit voorraad leveren. Door de hoge transport prijzen wordt importeren van cementtegels moeilijker en vooral kapitaal intensiever. Wij hebben echter goede contacten met onze ateliers en scheepsvaartmaatschappijen zodat wij cement tegels kunnen blijven voeren, zij het wel met een iets lagere order frequentie dan voorheen. Schroom niet om contact met ons op te nemen, dan kunnen wij u uitgebreid informeren over de mogelijkheden.
